Tengir Ordo
Tengir Ordo | |
|---|---|
| Qurucu | Dastan Sarıqulov |
| Quruluş tarixi | 2005 |
| İdeologiya |
Sosial bazar iqtisadiyyatı |
Tengir Ordo – yəni Tenqrinin xalqı. 2005-ci ildə Qırğızıstanın paytaxtı Bişkekdə qırğız millət vəkili Dastan Sarıqulov tərəfindən qurulan və türkçülüyə əsaslanan təşkilat.[1][2][3][4]
Haqqında
[redaktə | mənbəni redaktə et]Sovet İttifaqı dağılandan sonra bu rejimdən qurtulan türk xalqları yenidən öz köklərini və milli şəxsiyyətlərini axtarmağa başladılar. Bu inkişaf əvvəlcə Tatarıstanda 1990-cı illərdə, daha sonra Rusiya və Qırğızıstanda meydana gəldi. Tatarıstanda bu hərəkatın adı əvvəlcə "Bizneng yol" (Bizim yolumuz) idi, lakin sonradan "Tengirizm" (Tengrisizm) daha tez-tez eşidilirdi. Zaman keçdikcə Tengrisizm xalq arasında geniş yayılmış bir həvəs olmağı dayandırdı və dövlət tərəfindən dəstəklənməyə və institutlar qurulmağa başladı.
5.000 üzvünün olduğu deyilən Tengir Ordonun hədəfləri tenqriçilik adı verilən islam öncəsi türklərin inanc və mədəniyyətini araşdırmaq və bu təməl üzərinə yeni türk millətçiliyi inşa etməkdir. Orta Asiya türkləri arasında islam öncəsi mədəniyyəti daha yaxşı yayma və daha önəmlisi bir-birinə yadlaşdırılan türk xalqlarını yenidən bir-birinə yaxınlaşdırma məqsədindədir. Qırğızıstanda, xüsusilə Konversiya Universitetində aktivdir. Bu günə qədər Qırğızıstanda yox, həmçinin Qazaxıstanda da uğurlu olmuşdurlar. Beləcə, artıq qazax dövlət rəhbəri Nursultan Nazarbayev də eynən bir çox qırğız, tatar və altaylı siyasətçilərin etdiyi kimi tenqriçiliyin əsl türk mədəniyyətinin qaynağı olduğunu nitqlərində tez-tez xatırlatmaqdadır.[5] Bundan əlavə, Azərbaycanda, Türkiyədə, Özbəkistanda, hətta Rusiyaya bağlı Yakutistan və Tataristanda da fəaliyyət halındadırlar. Təşkilatın öndə gedən bəzi digər adları Edil Basaylov, Muradbek İmanaliyev, Topçubek Turqanaliyev, Abdıqanı Erkebayevdir.
Bu inkişaflara əlavə olaraq Tengricism ilə əlaqəli simvolların Orta Asiya ölkələrinin bayraqlarında və daşlarında geri döndüyü diqqətəlayiqdir. Xüsusilə göyün mavi rəngi və qurd simvolları bugünkü Türk Cümhuriyyətlərinin bayraqlarında.
Yaqutlar yeni doğulmuş Tenqristikizmi "Ayy" adlandırırlar. Ayrıca bəzi ziyalılar və millətçi dairələr arasında "Göktanrısı din" də Tengricilig quyularına maraq artır.
Kitablar
[redaktə | mənbəni redaktə et]- Dastan Sarıqulov - Tengir Ordo (ISBN 9967-21-186-5)
Həmçinin bax
[redaktə | mənbəni redaktə et]İstinadlar
[redaktə | mənbəni redaktə et]- ↑ Marat, Erica. "High-Ranking Kyrgyz Official Proposes New National Ideology". Eurasia Daily Monitor. The Jamestown Foundation. 2 (226). 2005-12-06. 2012-09-12 tarixində arxivləşdirilib.
- ↑ Marat, Erica. "Kyrgyz Government Unable to Produce New National Ideology". CACI Analyst, Central Asia-Caucasus Institute. 2006-02-22. 2022-02-11 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-12-13.
- ↑ Laruelle, Marlene. "Tengrism: In Search for Central Asia's Spiritual Roots" (pdf). Central Asia-Caucasus Analyst. 8 (6). 2006-03-22: 3–4. 2006-12-07 tarixində arxivləşdirilib (PDF).
- ↑ Laruelle, Marlène. "Religious revival, nationalism and the 'invention of tradition': political Tengrism in Central Asia and Tatarstan". Central Asian Survey. 26 (2). 2007: 203–16. doi:10.1080/02634930701517433. 2022-05-18 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-06-11.
- ↑ Omuraliev, Choiun. Теңирчилик: Улуттук философиянын уңусуна чалгын [Tengrism: National Philosophy] (qırğız). Бишкек: Крон. 1994.